تاریخچه رشتی دوزی

هنر رشتی دوزی

نام اصلی این هنر رشتی دوزی می‌باشد اما چون این هنر در منطقه ای استفاده می‌شده که مردم آنجا با ابریشم کار می‌کردند و قدیم به ابریشم گل گفته می‌شده به این هنر گلبند دوزی نیز گفته می‌شود.
قدمت هنر رشتی دوزی طبق گفته محققان مربوط به زمان پیدایش فرش پازیریک می‌باشد. یعنی حدود ۳۵۰ سال قبل از میلاد. که در آن زمان همراه با فرش پازیریک قطعه پارچه ای رشتی دوزی پیدا شده که روی آن دو دایره کار شده که یکی کله گراز و دیگری خروس الوان زیبا دوخته شده بود است. در ایران گراز مربوط به منطقه گیلان می‌باشد و خروس های گیلان نسبت به خروس های دیگر مناطق رنگارنگ‌تر و زیباترند، از این رو تشخیص داده شده که این هنر مربوط به منطقه گیلان بوده است.

یک کارشناس صنایع دستی حدود بیست سال نمونه های قدیمی رشتی دوزی را در موزه های آلمان، انگلستان و کانادا پیدا کرده است.

قبل از موزه ها در کلیساها از رشتی دوزی استفاده می‌شده است. ظرف مقدس کلیسا فقط طی مراسمی خاص استفاده می‌شود که در آن اب متبرک می‌ریزند. چون این ظرف مقدس و با ارزشی است آنها رشتی دوزی را برای پیچیدن دور این ظرف انتخاب کردند.

ارزش رشتی دوزی

ارزش کار رشتی دوزی با ارزش فرش یکسان است. در هر دو هنر از ابریشم و پشم که هر دو از موجودات زنده بدست می‌آیند استفاده می‌شود. همه رنگها در این دو هنر یکسان است و در دنیا هنر اول فرش است و هنر دوم رشتی دوزی. شادی و انرژی که در هنر رشتی دوزی است در هنر های دیگر کمتر دیده می‌شود.

در قدیم برای نشان دادن مقام افراد از لباسهایی که روی آن رشتی دوزی شده بود استفاده می‌کردند. به همین دلیل این هنر بیشتر مربوط به افراد خاص و اشراف زادگان بوده و کمتر دست مردم عادی دیده می‌شده است. به همین خاطر مردم عادی گیلان کمتر با این هنر ارزشمند آشنا هستند.
نمونه آن، اشارپ ملکه انگلیس در مراسم تاجگذاری بوده است که هم اکنون در موزه نگهداری می‌شود. همچنین پرده های کاخ انگلستان ، اشارپ فرح از نمونه های رشتی دوزی بوده است.
دو نمونه از پرده های مقبره بوعلی سینا نیز رشتی دوزی است که میراث فرهنگی گیلان به همدان اهدا کرده است.
نمونه لباس رشتی دوزی اقایان نیز لباس زورخانه‌ای است.

نخ اصلی هنر رشتی دوزی ابریشم طبیعی است. پیدایش نخ ابریشم در گیلان از زمان راه‌اندازی جاده ابریشم در گیلان می‌باشد. و از آن زمان مردم ابریشم را وارد هنر خود می‌کنند. اما بعضی از کارشناسان معتقدند که به دلیل وجود درخت های توت فراوان در گیلان، مردم گیلان قبل از وجود جاده ابریشم، ابریشم داشته‌اند و از آن استفاده می‌کردند.

اما قبل از پیدایش نخ ابریشم در گیلان از الیافی مانند الیاف فرش اما ظریف‌تر استفاده می‌کردندکه حتی روی لباس هم کار می‌شده. مانند نخ کتان و پنبه‌ای.

پارچه ای که دوخت رشتی دوزی روی آن انجام می‌شود پارچه پشمی فشرده است. (ماهوت) و رنگها همه گیاهی هستند.
طرحها اغلب طرح فرش است. هر طرحی که در فرش قیمتی و با ارزش است در رشتی دوزی نیز با ارزش است.
هنر رشتی دوزی قدمتی بیشتر از دیگر هنر ها دارد و اغلب هنرها از جمله پته کرمان، ممغان دوزی و … بعد از رشتی دوزی پیدا شده‌اند.
چون این هنر در دست افراد عادی گیلان نبوده این هنر رو به فراموشی رفته است.
یکی دیگر از دلایل از بین رفتن این هنر جنگ‌های بین شاهان بوده است که در یکی از همین جنگها یکی از پادشاهان ایرانی برای از بین بردن این هنر یکی از استادکارهای این هنر را از بین می‌برد و چند تن دیگر را تبعید می‌کند. ۲، ۳ نفر استادکار باقی می‌مانند که که آنها هم مخفیانه کار می‌کنند و به باکو کوچ می‌کنند. که هم اکنون نیز در باکو این هنر رواج دارد. اما تفاوتشان در استفاده از نوع کارگاهشان است که باکویی ها از کارگاه دایره مانندی استفاده می‌کنند اما گیلانی‌ها از چوب باریکی که یک طرف آن شکاف برای نگه داشتن پارچه دارد استفاده می‌کنند که به آن جریده می‌گویند.
این هنر به اصفهان هم رفت اما اصفهانی‌ها آن‌را وارد هنر خودشان کردند و نام آن را قلاب‌دوزی گذاشتند.

رنگ‌بندی در رشتی دوزی

در هنر رشتی دوزی ۶ رنگ اصلی دارد که به این ترتیبند:
قرمز و نارنجی/ زرد و سفید/فهوه ای و طوسی
باستان شناسان در هنگام حفاری جنگلهای طالش شهری قدیمی زیر این جنگل پیدا کردند که دارای همه تجهیزات بوده استو قبر آدمهایی را پیدا کردند که خیلی درشت بوده که می‌توانسته جزو ادمهای نخستین باشند که ادمهای داخل قبر به سمت راست خوابیده بودند،دستها و پاها جفت شدهبه طرف خورشید. مردم گیلان در قدیم اول خورشید پرست بوده‌اند. به همین دلیل از ۴ رنگ اصلی خورشید در این هنر استفاده می‌شود. علت وجود رنگهای طوسی و قهوه ای هم این است که رنگ تنه و ریشه درخت, قهوه‌ای با رگه های طوسی می‌باشد.
روانشناسان معتقدند که افرادی که همیشه به مسائل مهم فکر می‌کنند بیشتر از رنگ قهوه‌ای و طوسی استفاده می‌کنند.
رنگ سبز در این هنر فقط به عنوان رنگ تزئینی دوخته می‌شود. زیرا رنگ سبز در طبیعت پایدار نیست.
امروزه با اینکه هنوز این هنر ارزشمند در بین مردم شناخته شده نیست اما می‌توان با کاربردی کردن این هنر بر روی لباس و کیف و … آن را به همگان شناساند.

آموزش رشتی دوزی

برای آموزش این هنر زیبا و اصیل ایرانی می‌توانید فیلم آموزشی رشتی دوزی گُل دوج را تهیه کنید.